به گزارش روابط عمومی انجمن، پروژه جنوب شرقی آناتولی یا همان گاپ که در سال های اخیر به عنوان یک طرح بزرگ آبرسانی در بسیاری از محافل مطرح و بر سر زبان ها قرار گرفته است، در واقع یک پروژه بسیار بزرگ عمرانی می باشد که طرح های متعددی را در دل خود جا داده و بسیار فراتر از پیاده سازی یک سیستم بزرگ آبرسانی در منطقه مذکور به شمار می آید.
این طرح که در محدوده جغرافیایی 9 استان کردنشین به نام های دیار بکر، باتمان، سیرت، ماردین، شیرناک، آدی یامان، شانلی اورفا، غازیان تپ و کیلیس در حال اجرا می باشد شامل 13 طرح آبیاری و نیروگاه آبی می باشد که در این خصوص طرح ساخت 22 سد و 19 نیروگاه برق آبی بر روی دو رودخانه دجله و فرات و شاخه های آن ها پیش بینی شده است که در صورت اتمام این پروژه بالغ بر 25 درصد برق و 20 درصد آب مورد نیاز ترکیه تأمین خواهد شد. بر اساس برنامه های اعلام شده قرار است از تعداد 19 نیروگاه پیش بینی شده تعداد 7 نیروگاه بر روی رود فرات و 6 نیروگاه بر رود دجله و مابقی نیز بر روی دیگر شاخه های این دو رودخانه احداث شوند.
به گفته مقامات ترک اگرچه این پروژه در زمان حکومت آتاتورک کلید خورده اما در آن زمان به نام گاپ شناخته نمی شده است و گفته می شود که آتاتورک در زمان خود در نظر داشته تا با اجرای یک پروژه آبرسانی، ضمن ایجاد همگرایی بیشتر میان آناتولی شرقی با سایر نقاط ترکیه بستر لازم برای توسعه اقتصاد این کشور را فراهم آورد.
بعدها و در دهه 60 میلادی، سلیمان دمیرل نیز که به عنوان یک سیاستمدار و مهندسی کاربلد در ترکیه مورد احترام قرار داشته است، با نگاهی مثبت به این پروژه تلاش نمود تا ایده آتاتورک تقویت و پیگیری شود. این پروژه اگرچه از سال 1980 با عنوان جدید گاپ مورد توجه بیشتر مسئولان وقت دولت ترکیه قرار گرفت، اما از آن زمان تا سال 2008 تنها آن دسته از سدها و پروژه هایی که در سال های قبل از 1980 طراحی شده بودند به بهره برداری رسیده که آن طرح ها نیز هنوز به طور کامل به پایان نرسیده اند.
در سال 2008 و در دوران نخست وزیری آقای رجب طیب اردوغان، برنامه عمل گاپ مصوب شد و عملیات اجرایی و توسعه ای طرح گاپ به طور جدی در دستور کار دولت عدالت و توسعه قرار گرفت. بر اساس برنامه عمل مذکور انتظار می رفت این طرح در سال 2015 به پایان رسانده شود که به دلایل مختلفی نظیر تحولات داخلی ترکیه، کسری بودجه و بالاخره اقدامات خرابکارانه پ.ک.ک طی سال های اخیر، پیشرفت مناسبی در اجرای طرح گاپ حاصل نگردید. پیش بینی می شود تا در صورت تکمیل این طرح، بیش از دو میلیون هکتار از زمین های کشاورزی واقع در مناطق جنوب شرقی ترکیه از این طریق آبیاری و بالغ بر 200 هزار فرصا شغلی جدید نیز ایجاد گردد.
به طور خلاصه اقدامات انجام شده و پیشرفت های حاصله در زمینه ساخت سد، نیروگاه و یا کانال های آبی پیش بینی شده در قالب طرح گاپ تا کنون به شرح ذیل می باشد:
– بهره برداری از آب ساد Keban در سال 1974
– بهره برداری از آب و نیروگاه آبی سد Karakaya در سال 1987
– بهره برداری از آب و نیروگاه آبی سد Ataturk به ترتیب در سال های 1990 و 1992
– ذخیره سازی آب در پشت سدهای کرال کیزی و باتمان به ترتیب در سال های 1997 و 1998
– تکمیل سد و نیروگاه بیره جیک در سال 2000
– آغاز عملیات ساخت و سد و نیروگاه آبی ایلی سو در سال 2007
– تکمیل کانال آبی هاران در سال 2009
– آغاز عملیات ساخت سد سیلوان در سال 2011
– تکمیل کانال انتقال دهنده آب به استان ماردین در سال 2012
– تکمیل کانال کرال کیزی میان دجله و فرات در سال 2012
– تکمیل تونل آبی سوروچ در سال 2014
علی رغم تبلیغات گسترده دولت ترکیه مبنی بر اینکه هدف از اجرای این پروژه، تلاش برای بهبود وضعیت رفاهی و معیشتی مردم استان های مذکور می باشد، اما با این حال، کردهای ساکن در این مناطق که 90 درصد جمعیت استان های تحت پوشش GAP را تشکیل می دهند بر این باورند که اجرای این پروژه توسط دولت، تلاش دیگر آنکارا برای تحقق سیاست های قوم گرایانه ترکی و محدودسازی کردها در ترکیه است و به نظر نمی رسد که منافع اجتماعی و اقتصادی وعده داده شده در جهت رفاه بیشتر کردهای این مناطق محقق گردند.
در همین حال سوریه و عراق نیز مدعی هستند که ترک ها در این خصوص با آن ها هیچ گونه رایزنی نکرده اند. کارشناسان اعتقاد دارند که با احداث سدهای جدید در راستای این پروژه، امنیت غذایی و آبی در مناطق پایین دستی در معرض خطر قرار خواهند گرفت.
علاوه بر ابعاد اقتصادی و توسعه ای گاپ، به نظر می رسد یکی از مفروضات اساسی در پس این پروژه، رسیدگی و کمک به حل مسئله کردی از طریق گاپ بوده باشد. اما این در حالی است که به باور بسیاری از کردهای ترکیه، دولت تلاش کرده است تا با اجرای پروژه گاپ نسبت به حذف تدریجی فرهنگ کردی از این مناطق اقدام نمایند. برای مثال گفته می شود دولت با احداث Ilisu باعث تخریب یکی از مهمترین شهرهای تاریخی کردها به نام حسن کیف که مهد فرهنگ کردی می باشد و اکنون با زیر آب رفتن این شهر در تلاش است تا برای اسکان ساکنان این شهر منطقه دیگری را آماده سازی نماید.
اگرچه حوضه آبی دو رودخانه دجله و فرات از دیبرباز برای کشورهای ترکیه، سوریه، عراق و همچنین کردهای منطقه از ارزش حیاتی بالایی برخوردار بوده است، اما تنها ترکیه در زمینه بهره برداری از فرصت های پیش رو برای توسعه منابع آبی این دو رودخانه دست به اقدامات اولیه برای آبرسانی در محدوده امروزی حوزه گاپ در اواخر دوران حکومت آتاتورک به انجام رسید.
ملاحظات:
– یکی از مشکلات اساسی اهالی مناطق مذکور این است که علی رغم مالکیت بر زمین های خود، فاقد سندهای رسمی مالکیت می باشند و مدعی هستند که در این خصوص ترتیباتی هم از سوی دولت برای این امر فراهم نگردیده، لذا ساکنان این مناطق در صورت نقل مکان به مناطق دیگر دچار مشکل خواهند شد. کردهای این منطقه مدعی هستند که دولت ضمن از بین بردن منازل مسکونی شهر تاریخی حسن کیف، هیچ غرامتی به ساکنان محله نداده و از طرفی بی برنامگی های زیادی در اسکان مجدد ساکنان آن محل از خود نشان می دهد که به همین دلیل اینگونه برداشت شده که دولت با این اقدام انگیزه های سیاسی خود را علیه کردها به اجرا گذارده است.
– سد ایلی سو، در قالب طرح بزرگ گاپ در منطقه ای به همان نام در نوار مرزی استان های دیاربکر و شیرناک در حال ساخت می باشد. ظرفیت نگهداری آب در این سد 4/10 میلیارد متر مکعب می باشد که در صورت ساخت نیروگاه مورد نظر بر روی آن نیز 1200 مگاوات برق وارد شبکه سراسری ترکیه خواهد شد.
– بر اساس اطلاعات منتشره دولت ترکیه تا پایان سال 2012 برای ساخت سد ایلی سو، شهر قدیمی حسن کیف و تعداد 107 روستای واقع در استان دیاربکر را به مصادره درآورده و بابت جبران آن نیز مبلغی برابر با 296 میلیون لیر ترک را به اهالی این مناطق پرداخت و برای جلوگیری از اعتراضات مردمی اقدام به ساخت جدید حسن کیف نموده است. بنا بر اظهارات مسئولین ترک تلاش گردیده تا در شهر جدید موزه هایی که بیانگر فرهنگ مردم کرد زبان آن منطقه می باشد نیز ایجاد گردد.
– به اعتقاد کردهای استان های شرقی ترکیه، دولت این کشور در دهه 90 اقدام به اجرای سیاست های توسعه ای خود برای ساخت 11 سد در استان های حاکاری و شیرناک نمود که در واقع هدف اصلی آن قطع ارتباط برای تردد نیروهای پ.ک.ک از کوه های عراق به قلمرو ترکیه بوده است.
– از دیگر مسائل حاشیه ای مربوط به گاپ حق آب کشورهای سوریه و عراق است که به واسطه این پروژه کاهش یافته و اگرچه در گذشته این مسئله از سوی دول مذکور مورد اعتراض قرار گرفت؛ لیکن به نظر می رسد به دلیل بحران های داخلی این کشورها، پیگیری این مسئله به فراموشی سپرده شده است.
– با عنایت به وقفه هایی که در فرایند اجرای گاپ به عمل آمد، وزارت توسعه ترکیه در سال 2013 برنامه عمل جدیدی را در این خصوص برای سال های 2014 تا 2018 تدوین و منتشر نمود که خلاصه آن در ادامه می آید.
– بر اساس برنامه عمل گاپ در نظر است تا در دراز مدت و در مسیرهای فرعی و اصلی رودخانه های دجله و فرات در مجموع تعداد 128 سد احداث شود که از این تعداد 22 سد در حوزه های پائیت دستی و 106 سد در حوزه های بالادستی ساخته خواهند شد.
– علاوه بر احداث سدها و نیروگاه های متعدد، دولت ترکیه طرح های متنوع دیگری را نیز در زمینه تأمین آب آشامیدنی، جمع آوری و مهار آب های سطحی، زیر سطحی و همچنین پرورش ماهی و آبزیان در قالب پروژه گاپ طراحی که در حال اجرا می باشد.
– دولت ترکیه در سدد است تا با توجه به خشکسالی های احیر، نهایت تلاش خود را برای تکمیل پروژه های آبرسانی گاپ در کوتاه ترین زمان ممکن به عمل آورد. لیکن به دلیل کسری بودجه و اوضاع نه چندان مناسب اقتصادی این کشور طی دو سال گذشته تا حدودی در پیشبرد پروژه مذکور ناکام مانده است.
– اخیرا خبری از طریق روزنامه حریت منتشر گردید که بر اساس آن محققان هوانوردی و فضانوردی ملی آمریکا (ناسا) اعلام نموده اند خشکسالی که در اوایل 1998 شروع و تا سال 2012 نیز در منطقه شرق مدیترانه، جایی که ترکیه نیز در آن قرار دارد ادامه داشت، بدترین نوع خشکسالی طی 9 قرن اخیر به شمار آمده و آثار آن هنوز ادامه دارد. گفته می شود این خشکسالی 50 برابر بیش از خشکسالی بوجود آمده طی 500 سال اخیر می باشد.
– خاطرنشان می سازد بیش از 5 سال است که هیچگونه نشست مشترکی میان مسئولان آبی ایران و ترکیه در خصوص حوزه های آبی مشترک و بررسی سهم آبی کشورمان برکزار نشده و لازم است تا در این رابطه هرچه سریع تر اقدامات لازم به عمل آید.
– با عنایت به اینکه تصمیم مصمم است تا در زمینه محافظت و توسعه منابع آبی خود اقدامان گسترده ای را انجام دهد و از آنجا که این شرایط می تواند در آینده بر حوزه های آبریز مشترک میان ترکیه با کشورمان اثرگذار باشد، پیشنهاد می گردد نشست های مشترک مستمر میان مسئولان ذی ربط جمهوری اسلامی ایران و ترکیه در دستور کار قرار داده شود.
برنامه عمل گاپ:
مدیریت اداره توسعه منطقه ای گاپ مسئولیت اجرا، نظارت و هماهنگی برنامه عمل گاپ را بر عهده دارد. مسئولیت اجرایی شدن این پروژه در منطقه بر عهده کلیه نهادها و سازمان هایی است که نام آن ها در برنامه عمل آورده شده است؛ بازبینی و اعمال هرگونه تغییرات ضروری در این پروژه از سوی وزارت توسعه انجام خواهد شد.
برای اجرای دقیق پروژه و دست یابی به اهداف مورد نظر، موارد مطروحه ذیل مورد توجه قرار خواهند گرفت:
– سازمان ها و نهادهایی که در برنامه عمل نام آن ها آمده است باید در تبیین برنامه ها و بودجه های سالیانه خود به موضوع برنامه عمل پروژه گاپ اهمیت ویژه ای دهند.
– استانداری ها و مدیریت شهری به منظور سرعت بخشیدن به اجرای پروژه گاپ اقدام به اتخاذ تدابیر لازم خواهند کرد.
– اقداماتی که در راستای برنامه عمل صورت خواهد گرفت باید منطبق با برنامه های منطقه ای، ملی و اسناد استراتژیک باشد.
برای دست یابی به اهداف برنامه عمل، این برنامه باید مورد پسند اقشار مختلف بوده و همچنین این برنامه عمل باید منطبق با ضوابط انسانی، فراکیر، شفاف و حساب دهنده باشد.
– در روند توسعه منطقه ای تمامی بخش ها از جمله بخش خصوصی و نهادهای مدنی نیز باید امکان مشارکت داشته باشند.
– باید به اقداماتی که سبب توسعه بخش هایی نظیر صنایع، بهداشت، حمل و نقل و خدمات می گردد، اولویت داده شود.
– باید به طرح های توسعه ای و نوآوری که سبب سرعت بخشیدن به بازسازی منطقه می گردد، توجه ویژه ای شود.
در راستای برنامه عمل پروژه گاپ، افزایش رشد در 5 محور زیر پیش بینی شده است:
1. سرعت بخشیدن به توسعه اقتصادی:
– افزایش بهره وری محصولات کشاورزی و به تبع آن توسعه صنایع وابسته
– تداوم سرمایه گذاری های در بخش مناطق صنعتی و در صورت لزوم تشکیل مناطق آزاد صنعتی بر پایه کشاورزی در شهرهایی که نیاز به این مناطق دارند.
– تقویت دربهیا مرزی و توسعه همکاری های تجاری با همسایگان
– اتخاذ تدابیر برای اجرا شدن بهتر سیستم های تشویقی به منظور افزایش سرمایه گذاری بخش خصوصی.
– مشخص نمودن فعالیت های توسعه – تحقیق در منطقه
– توسعه حوزه گردشگری با توجه به حفظ میراث فرهنگی
– مشخص کردن پتانسیل منابع انرژی منطقه و انجام اقدامات و فعالیت هایی که بتواند از این پتانسیل ها در بالا بردن ظرفیت اقتصادی بهره برد.
– افزایش سرمایه گذاری در حوزه انرژی های تجدید پذیر.
2. توسعه اجتماعی:
– توسعه زیرساخت ها در حوزه آموزش به منظور افزایش کیفیت در خدمات آموزشی ارائه شده
– اتخاذ تدابیر برای ماندگاری معلمین در منطقه برای مدت طولانی
– توسعه زیرساخت ها به منظور افزایش کیفیت آموزش در دانشگاه های منطقه
– تسهیل در استخدام اقشار آسیب پذیر به ویژه زنان و جوانان منطقه، افزایش آگاهی کارفرمایان و کارگران
– افزایش تخت های بیمارستانی در منطقه به منظور ارائه خدمات بهتر و فراگیر در حوزه بهداشت
– اولویت بخشیدن به گردشگری سلامت و معرفی پتانسیل و ظرفیت این بخش به کشورهای هدف؛ همچنین آموزش دروس گردشگری سلامت در پایه های تحصیلی راهنمایی، متوسطه و دانشگاه و افزایش ظرفیت جذب دانشجویان خارجی در حوزه بهداشت
– حمایت از پروژه های فرهنگی، هنری و ورزشی
– بهبود شرایط زندگی اقشار مختلف مردم از جمله کودکان، زنان، جوانان و سالخوردگان در مناطق کمتر توسعه یافته
– انجام تجزیه و تحلیل ساختار اجتماعی منطقه و اجرای برخی از پروژه های اجتماعی در منطقه
– تسهیل در دسترسی به خدمات فرهنگی به منظور افزایش در فعالیت های فرهنگی و هنری، ساخت مجموعه های ورزشی در مناطق مورد نیاز و بهبود تأسیسات ورزشی موجود
3. افزایش امکان زندگی در شهرها:
– برنامه حمایت از مراکز جاذبه در استان های دیاربکر، شانلی اورفا و غازی انتپ ادامه پیدا خواهد کرد.
– تداوم حمایت از ساخت و سازهایی که می توانند برای توسعه شهرنشینی ایمن و سالم به عنوان یک الگو محسوب شوند.
– توسعه پروژه هایی که نیاز شهر به مراکز تفریحی را برطرف نماید.
– بهبود در شبکه های ارتباطی و مواصلاتی در داخل شهرها
– حمایت از فعالیت هایی که سبب افزایش کیفیت شرایط زیست محیطی منطقه می گردد.
– حمایت از پروژه های آب رسانی، تصفیه فاضلاب و ادامه فعالیت در خصوص برنامه حمایت روستایی
– تداوم فعالیت هایی برای تأمین آب آشامیدنی سالم
– مشخص نمودن خانوارهایی که نیاز به مسکن دارند و تشویق برای ساخت مسکن در مناطقی که نیاز به مسکن زیاد است.
4. توسعه زیرساخت ها:
– بر اساس این برنامه عمل کار احداث 362 کیلومتر کانال اصلی آب به پایان خواهد رسید.
– اولویت دادن به برنامه هایی که سبب تقویت زیرساخت های در حوزه کشاورزی می گردند؛ حفاظت و توسعه منابع خاکی، توسعه مناطق کشاورزی همزمان با افزایش سرمایه گذاری های در بخش آبیاری
– احداث سد ایلی سو و سانترال ترمیک بر روی این سد به پایان خواهد رسید.
– تقویت زیرساخت خطوط گازی به منظور تأمین گاز مورد نیاز منطقه
– بهبود و تقویت بخش حمل و نقل و لجستیک منطقه
– احداث مراکز ارتباطات عمومی در بدنه مدیریت شهری
5. توسعه ظرفیت سازمانی:
– اجرای برنامه هایی به منظور تبادل تجربیات میان پرسنل مرکزی وزارتخانه ها با پرسنلی که در سازمان های دولتی در شهرستان ها مشغول کار هستند.
– شهرداری ها نیازهای آموزشی شهرداری ها و شورای شهر را تجزیه و تحلیل نموده و برای برطرف نمودن نیازهای آموزشی، اقدامات لازم را به عمل خواهند آورد.
– از برنامه های راهبردی فناوری اطلاعات شهرداری ها حمایت خواهد شد. برای ارائه خدمات شفاف تر توسط شهرداری ها، زیرساخت های رایانه ای توسعه و تقویت خواهد شد.
– نیازهای آموزشی آژانش های توسعه ارزیابی و در راستای برطرف نمودن این نیازها، اقدامات اساسی صورت خواهد گرفت.
– تنظیم برنامه های حمایتی در جهت برطرف کردن نیازهای مالی، اداری، نیروی انسانی و فناوری دانشگاه ها، مدیریت شهری، سازمان های دولتی، نهادهای مدنی و نهادهای عمومی
– برگزاری برنامه های آموزشی برای برطرف کردن نیاز کارمنان شرکت های تعاونی و منطقه ای کشاورزی
– برگزاری برنامه های آموزشی برای کارکنان دانشگاه های منطقه بر حسب نیاز
