این در حالی بود که سکاندار تزریق جریان افزایشی به قیمت‌های پایه از رشد بی‌سابقه بهای ارز به جرقه‌های افزایشی قیمت‌های جهانی در نیمه دوم سال تغییر کرد اما به بهبود اوضاع دادوستد مواد اولیه پتروشیمیایی در بورس کالا نینجامید. تا جایی که حتی رکوردهای افزایش نرخ پایه برای برخی از گریدهای این محصولات ثبت شد که رشدهای چند برابری را نسبت به ابتدای سال به خود دیدند. در این راستا و برای بررسی هر چه بیشتر اوضاعی که در سال گذشته بر بازار معاملات محصولات پتروشیمیایی در بورس کالا حاکم بود «دنیای‌اقتصاد» به گفت‌وگو با سید سعید زمان‌زاده و احمد بیات به عنوان دو کارشناس این بازار پرداخته است. در ادامه متن این گفت‌وگو را می‌خوانید.
رخدادهای متناقض داخلی و جهانی
مهندس سید سعید زمان‌زاده، عضو هیات رئیسه انجمن ملی صنایع پلیمر ایران و عضو هیأت مدیره انجمن تولیدکنندگان لوله و اتصالات پلی اتیلن به بررسی سه گرید مهم از محصولات پلیمری و رخدادهای معاملاتی آن در سال گذشته پرداخته است.
وی معتقد است که شروع بحران کرونا در اواخر سال 98، برای اکثر فعالان اقتصادی و تولیدکنندگان صنایع پایین دستی سال 99 را پرچالش و غیرقابل پیش‌بینی کرد. به طوری که آغاز سال 99 با یک رکود جهانی گسترده همراه شد. در این شرایط انتظارات کاهش قیمت‌ها در اکثر گریدهای پلیمری بود، زیرا طبیعی بود که این رکود ایجاد شده می‌تواند موجب کاهش قیمت‌ها شود که البته این اتفاق در دنیا رخ داد. به عنوان مثال در قیمت‌های جهانی محصولات پلی اتیلنی سنگین به کمترین میزان طی یک دهه اخیر رسید. اما شرایط در بازارهای ایران متفاوت بود. تغییرات پرشتاب نرخ نیمایی ارز موجب افزایش‌های مستمر و هفتگی شد و اکثر فعالان اقتصادی و تولیدکننده‌های محصولات پلیمری برای عقب نماندن از تورم اقدام به خرید می‌کردند. این روند تا مشخص شدن نتیجه انتخابات آمریکا یعنی در نیمه دوم سال گذشته ادامه یافت. پس از آن انتظارات کاهشی نرخ ارز نیمایی موجب افت چشمگیر تقاضا شد. این مطلب تقریبا در اواسط پاییز سال 99 رخ داد. وی ادامه داد: اما به تدریج بازار نسبت به این موضوع واکنش چندان خوبی نشان نداد و بسیاری از فعالان اقتصادی از کاهش چشمگیر نرخ نیمایی ارز ناامید شدند. به طوری که به این نتیجه رسیدند که کف قیمت‌ها در همین محدوده‌ای است که نوسان می‌کند. بنابراین در کنار افزایش‌های تدریجی قیمت‌های جهانی، میل به خرید در فصل زمستان سال گذشته به شکل افزایشی ادامه یافت. زمان‌زاده تحلیل خود از بازار را این گونه بیان کرد: پس از آنکه نتایج انتخابات آمریکا مشخص شد، شاید بتوان گفت که توقع کاهش چشمگیری در بهای ارز وجود داشت که بسیاری از اهالی بازار آن را پیش‌بینی می‌کردند. به همین دلیل عجله‌ای برای خرید نداشته و سعی می‌کردند سفارش‌های خرید خود را به آینده موکول کنند. به طوری که در چند هفته متوالی رکورد کمترین معاملات طی چند سال اخیر به ثبت رسید. ولی در نهایت این مسیر مجددا تغییر فاز داد و به سمت مثبت شدن حرکت کرد. این کارشناس بازار، رفتار چند گرید پلیمری در سال 99 را متاثر از رخدادهای این سال دانست و بیان کرد: اولین گریدی که می‌توان راجع به آن صحبت کرد، مربوط به پلی پروپیلن‌های شیمیایی است که عرضه آن در سال 99 با افزایش حدود 9 هزار تنی نسبت به سال 98 در بورس کالا انجام گرفت (که رشد چندان برجسته‌ای به شمار نمی‌رود) و مجموعا 198 هزار تن از این محصول در بورس کالا عرضه شد. اما نوسان قیمت ارز موجب افزایش چشمگیر تقاضا برای این محصول و سایر محصولات پلیمری در بورس کالا شد که در نهایت رقابت‌های قیمتی نامتعارفی برای خرید این محصول شکل گرفت. پلی‌پروپیلن نساجی در سال گذشته در مقایسه با گریدهای شیمیایی شرایط متفاوتی را تجربه کردند. به طوری که شاهد کاهش عرضه، تقاضا و حجم معاملات بودیم. عرضه‌های این محصول در بورس کالا 50 هزار تن کاهش و تقاضا نسبت به سال 98 حدود 30 هزار تن کاهش را تجربه کرد. با توجه به ارتباط مستقیم برخی از گریدهای این محصول با نیاز بازار برای تولید محصولات مرتبط با بحث‌های پیشگیری و حفظ سلامت در دوران شیوع ویروس کرونا، انتظار افزایش تقاضا وجود داشت که البته چنین انتظاری محقق نشد. پلی‌اتیلن سنگین دیگر محصولی است که زمان‌زاده به توضیح رخدادهای سال گذشته آن پرداخت و بیان کرد: در سال 99 عرضه ، تقاضا و حجم معاملات در این محصول افزایش محسوسی را تجربه کرد. به طوری که بیش از یک میلیون و 236 هزار تن عرضه داشتیم و تقاضای این محصول به اندازه یک میلیون تن به ثبت رسید. سرانجام حجم معاملات سالانه برای این محصول بیش از 800 هزار تن رقم خورد که به عنوان یک رکورد در دادوستدهای این محصول در بورس کالا به شمار می‌رود. دلایل اصلی این موضوع را اگر بخواهیم بررسی کنیم مربوط به استقبال چشمگیر متقاضیان برای خرید این محصول است که به دلیل نوسانات قابل توجه قیمت‌ها و روند افزایشی آن است که در کنار شرایط فروش غیرنقدی و اعتبار اسنادی(LC) داخلی که برخی از شرکت‌های پتروشیمی برای برخی از گریدهای این محصول راه‌اندازی کردند، محرک خوبی برای رکوردزنی حجم معاملات این محصول شد. به طوری که فقدان سرمایه در گردش تولیدکنندگان از طریق اعتبار اسنادی داخلی سه ماهه و حتی بعضا 6 ماهه، توانست کمک بزرگی برای خریداران در شرایط رکودی سال گذشته به شمار رود.
خیز بی‌سابقه قیمت‌های پایه در سال 99
احمد بیات کارشناس بازار به «دنیای اقتصاد» گفت: سال گذشته به طور خاص با نوسانات بی‌سابقه بهای ارز روبه‌رو بودیم که تاثیرخود را بر اکثر بازارهای کالایی کشور بر جای گذاشت و بازار محصولات پتروشیمیایی نیز متاثر از آن دچار رشد قیمت‌های پایه شد، به طوری که از ابتدای سال گذشته با تداوم تکانه‌های افزایشی بهای ارز، قیمت‌های پایه محصولات پتروشیمیایی در بورس کالا از ابتدای سال وارد فاز افزایشی شد. برای کاهش اثرات افزایشی بهای ارز نهاد متولی سعی کرد تدابیر متفاوتی بیندیشد و در مقاطعی از سال با جایگزینی میانگین هفتگی به جای میانگین ماهانه، مبنای محاسبه اهرم ارزی تعیین قیمت پایه را تغییر داد تا بتوانند نوسانات بهای ارز را تا حدی کنترل کنند. اما در مجموع روند قیمت‌های پایه صعودی بود و تا پایان سال گذشته در اکثر هفته‌ها، نرخ ارز نیمایی به تبعیت از نرخ ارز در بازار آزاد افزایش را تجربه کرد.
این کارشناس بازار ادامه داد: پیش از این دوران، با اخبارهای منتشر شده مبنی بر کشف موفقیت آمیز واکسن کرونا، قیمت‌ها در بازار جهانی با جرقه‌های افزایشی همراه شدند و همان‌طور که بهای نفت افزایش می‌یافت، قیمت جهانی محصولات پتروشیمیایی نیز رشد پیدا کرد. در نهایت از زمانی که تکانه‌های افزایشی بهای ارز تا حد زیادی آرام گرفته بود، قیمت‌های جهانی شروع به افزایش کرد و تاثیر خود را بر معادله کشف نرخ پایه محصولات پتروشیمیایی برجای گذاشت. تا جایی که اگر از ابتدای سال تا انتهای سال روی نمودار تحولات قیمت پایه برای مواد اولیه پتروشیمیایی بررسی کنیم، برای برخی از محصولات رشد سه تا چهار برابری را شاهد خواهیم بود. به این ترتیب افزایش ارزش معاملات نسبت به سال 98 رقم بخورد و این افزایش برجسته باشد. در مجموع بیش از 5 میلیون تن محصول پتروشیمیایی در سال گذشته مورد دادوستد قرار گرفت که دو سوم از این میزان مربوط به محصولات پلیمری و یک‌سوم باقی مانده محصولات شیمیایی بودند. در کنار این موارد می‌توان به رشد حجم معاملات طی سال 99 نسبت به سال ماقبل نیز اشاره کرد که اگرچه محدود بود اما با توجه به شرایط خاص سال گذشته به عنوان نکته مثبتی ارزیابی می‌شود. از نظر ارزش نیز می‌توان گفت بیش از 80 هزار میلیارد تومان جمع ارزش معاملات محصولات پتروشیمیایی در بورس کالا بوده که بالغ بر 60 هزار میلیارد تومان آن مربوط به محصولات پلیمری بوده و مابقی آن ارزش محصولات شیمیایی به شمار می‌رود. بخش قابل توجهی از افزایش ارزش محصولات، مربوط به رشد قابل توجه قیمت‌ها بوده است و درصدی از آن نیز مربوط به رشد حجم معاملات است که در مقایسه با سال 98 اتفاق افتاده است.
بیات پیش‌بینی خود را از فصل بهار دادوستدهای پتروشیمیایی این‌گونه خواند: آنچه که به نظر می‌رسد این است که هم بازارهای جهانی در برخی از محصولات به اوج قیمتی رسیده است و هم بهای نیمایی ارز. به این ترتیب حداقل در کوتاه‌مدت با اخباری که منتشر می‌شود، انتظار رشد چندانی برای نرخ وجود نخواهد داشت.
به همین دلیل بازار انتظار دارد که با توجه به افزایش‌های قابل توجه که در هر دو نیمه سال گذشته رخ داد، به جای افزایش نرخ، کاهش نرخ را تجربه کند. همان‌طور که در هفته اول شاهد بودیم، حجم معاملات در این بازار به مقدار قابل توجهی کم بود. به ویژه در بازار محصولات پلیمری این کاهش حجم برجسته‌تر بود. البته لازم است که هفته‌های آینده معاملاتی را نیز بررسی کرد اما این احتمال وجود دارد که فصل بهار را با حجم معاملات نسبتا پایین پشت سر بگذاریم. اگر بازار به این نتیجه برسد که کاهش قیمت چندانی در پیش نخواهد بود و احتمال افزایش قیمت وجود داشته باشد، حجم معاملات افزایشی خواهد شد و در غیر این صورت اگر از نظر قیمتی بازار به ثبات نرسد، با همین حجم پایین معاملات همراه خواهیم بود.
