خبرگزاری فارس درخصوص بازگشت سالم ارز پتروشیمی ها به چرخه اقتصاد با یکی از کارشناسان صنعت پتروشیمی گفتگو کرده که در ادامه از نظر می گذرانید:
در هفته های اخیر شاهد نوسانات شدید نرخ ارز هستیم به طوریکه نرخ ارز در بازار سیاه به رکورد 12000 تومان هم رسید. این موضوع موجب شد تا علیرغم آنکه دوره 5 ساله حضور سیف در بانک مرکزی نیز تقریبا به اتمام رسیده بود و کمتر از یک ماه به پایان زمان قانونی مدیریت وی باقی مانده بود، رئیس جمهور تصمیم به تغییر رئیس کل بانک مرکزی بگیرد.
عدالناصر همتی رئیس کل جدید بانک مرکزی بسته جدید سیاست های ارزی را چند شب قبل در یک برنامه زنده تلویزیونی رونمایی کرد و گفت پتروشیمی ها موظف هستند تا ارز خود را به بازار ثانویه بیاورند و در این بازار کشف قیمت خواهد شد.
در بسته قدیمی سیاست ارزی نیز این موضوع دیده شده بود اما دولت در آن موفق نبود و عملا پتروشیمیها ارز خود را به بازار ثانویه نیاورند ودولت نیز مجبور شد خوراک ارزان قیمت را در اختیار مجتمع های پتروشیمی قرار دهد اما باز در اجرای این سیاست موفق نبود.
فارس: در بسته جدید سیاست ارزی بانک مرکزی رسما اعلام شده است که پتروشیمی ها باید ارز خود را به طور کامل به بازار ثانویه بیاورند در صورتی که در گذشته یعنی تا همین اواخر این گونه نبود یا پتروشیمی ها ارز خود را به سامانه نیما نمی آوردند یا اگر هم وارد سامانه می کردند تنها رقم اندکی را وارد می کردند و حتی برخی از مسئولان پتروشیمی نیز می گفتند قسمتی از ارز در خارج از کشور باقی می ماند برای خرید کاتالیست و تجهیزات و غیره؛ برای همین این رقم را که البته قابل توجه هم هست در خارج از کشور نگه می دارند. الان که این سیاست قرار است اجرایی شود بیم آن وجود دارد که مانند گذشته شرکت های پتروشیمی دوباره از آوردن کامل ارز صادراتی خود در این سامانه خود داری کنند با این شرایط نظر شما چیست و چه طور می توان شرکت های پتروشیمی که اغلب دولتی نیز هستند را مجبور به آوردن ارز صادراتی خود به کشور کرد؟
صباحی: بله این صحبت کاملا صحیح است. البته در بخش دوم سوالتان که گفتید بخشی از این پول در خارج از کشور باقی می ماند از گذشته این مورد وجود داشته است و چیز جدیدی نیست؛ البته در یک سال گذشته این وضعیت حاد تر شد و دلیلش آن بود که پس از یکسان سازی نرخ ارز، دولت پتروشیمی ها را مجبور کرد تا ارز خود را با نرخ 4200 تومان به سامانه نیما بیاورند.
این اتفاق برای پتروشیمی ها خوشایند نبود زیرا قیمت بازار آزاد ارز قیمت فراتر از 4200 بود یعنی قیمت 4200 یک قیمت دستوری بود، این اختلاف زیادی که بین 4200 تا 9000 تومان بود موجب شده بود تا انگیزه پتروشیمی ها کم شود و ارز خود را وارد سامانه نیما نکنند و یا اگر هم می آوردند به روش هایی ما به التفاوت آن را می گرفتند.
فارس: در آن زمان خاطرم هست که جلسهای بین پتروشیمیها و دولت برقرار شد و دولت به آنها وعده محاسبه ارز خوراک با قیمت 3800 تومانی را داد و این عملا رانتی بود که به پتروشیمیها داده شد.
امین صباحی: بله. این قضیه یک پشت پرده ای داشت و آن این بود که دولت با این جماعت نشست و گفت شما چه گونه حاضرید ارز خود را وارد سامانه نیما کنید و آنها یک صدا اعلام کردند نرخ خوراک ما را کاهش دهید تا ما این کار را انجام دهیم.
چون با این کاری که شما می کنید حاشیه سود ما بهم می ریزد و به همین دلیل بود که دولت اعلام کرد ما خوراک شما را با ارز 3800 تومان محاسبه می کنیم. ولی می بینیم که بازهم پتروشیمی ها این کار را انجام ندادند و باز هم بد عهدی کردند.
فارس: پس می توان گفت یکی از دلایلی که نرخ ارز در هفته های اخیر افزایش یافت این بود که پتروشیمی ها ارز خود را وارد بازار ثانویه نکردند؟
امین صباحی:بله. البته مقصر در این خصوص دولت بود زیرا دولت داشت نرخ دستوری تعیین می کرد و اصرار داشت که پتروشیمی ها حتما باید با نرخ دستوری ارز خود را وارد بازار ثانویه کنند.
دولت الان متوجه شده است که نمی تواند به پتروشیمی ها دستور دهد وآنها این کار را انجام نمی دهند و شما نیز اگر خوراک را هم با نرخ های ارزان تری محاسبه کنید باز فایده ای ندارد. چون اختلاف بین ارز 4200 و ارز بازار خیلی فاحش است و اکنون دولت اعلام کرده است پتروشیمی ها ارز خود را با نرخ آزاد وارد سامانه نیما کنند که این موضوع برای پتروشیمی ها خوشایند است.
الان میزان صادرات غیر نفتی ایران حدود 45 میلیارد دلار است که بیشترین رقم آن دست پتروشیمی ها است که حدود 13 تا 14 میلیارد دلار است و بعد از آنها فولادی ها و معدنی ها و مس و مواد غذایی هستند. نگرانی از این جا است که الان که می خواهیم ارز خود را بیاوریم در بازار ثانویه و مانند بورس قیمت به صورت عرضه و تقاضا کشف شود، شاید یک انحصار از سمت عرضه بوجود بیاید . مثلا پتروشیمی ها یک مدت تبانی کنند و ارز خود را نیاورند و قیمت ارز بالا رود و آن موقع که قیمت ارز بالا رفت آن موقع وارد سامانه کنند و دولت در مدیریت ارز آنها عاجز شود.
فارس : راه حل چیست؟
صباحی: دولت همیشه دنبال این است که ارز پتروشیمیها را مدیریت کند و چگونه میتواند مدیریت کند؟ به این صورت که در اختیار خودش باشد. یعنی هر وقت خودش خواست وارد چرخه اقتصاد کند.
دو راه حل برای این کار وجود دارد. یک راه حل پیمان سپاری ارزی است که مشکل را 100 درصد حل میکند. قانون پیمانسپاری ارزی میگوید هر صادرکنندهای موظف است که ارز صادراتی خود را در اختیار دولت قرار دهد. البته با سازوکارهای خاصی که اکنون مجلس به دنبال آن است.
سابقه این کار را سال 90 داشتیم، در سال 90 شرایط تحریم در کشور بوجود آمد و ما نیاز به درآمدهای ارزی داشتیم در آن زمان آقای قاسمی وزیر نفت نامه ای را به مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران نوشت مبنی بر اینکه از این به بعد درآمدهای ارزی پتروشیمی ها را به صورت ارزی در حسابهای خارجی خود دریافت کنید.
خوب این یک راه حل است که میتوان آن را دوباره زنده کرد و زیرساختهای آن نیز وجود دارد. مخصوصا اینکه امسال درآمدهای صادرات نفت ما با توجه به به حدود 20 میلیارد دلار میرسد و اگر 14 میلیارد دلار پتروشیمی هم کنار آن بیاید برای دولت راهگشا است.
جالب است بدانید این راه کار از طریق ستاد تدابیر ویژه اقتصادی هم اجرایی شد. ستاد تدابیر وقتی یک مصوبه می دهد میشود این فرض را داشت که فکر همه جا را کرده است.
اما راه حل دیگر این است که می توانیم بخشی از ارز در اختیار مجتمع های پتروشیمی را وارد کشور کنیم. الان وزارت نفت به مجتمع های پتروشیمی خوراک می دهد و پول آن را از پتروشیمی ها می گیرد یعنی هر نوع خوراکی که می فروشد در ابتدا پول ان به حساب وزارت نفت می رود حالا که شرکت ملی نفت چه شرکت های تابعه.
از طرف دیگر فرمول خوراک واحد های پتروشیمی به صورت ارزی است اما ما ریالی تسویه می کنیم وآنهم با نرخ تسعیری که به پتروشیمی ها رانت می دهیم مثلا 3800 یا 4200. حالا حرف این است که آقای مسئول وزارت نفت چرا این خوراک را ریالی تسویه می کنی و در یک نرخ تسعیر ضرب می کنی؟ شما همین را ارزی تسویه کن.
مثلا یک مجتمع پتروشیمی متانول که 10 واحد متان دارد با نرخ متان 10 سنتی حدود 100 سنت قیمت خوراکش می شود.
چرا این 100 سنت را ضرب در یک نرخ تسعیر می کنی؟ وقتی فرمول را ارزی می بندی همان به صورت ارزی خوراکش را تسویه کن و الان که به ارز نیاز داری بیا و این نرخ را ارزی تسویه کن.
فارس: آیا ترکیب درآمد ارزی و ریالی پتروشیمی ها به گونهای هست که بیایند و پول خوراک را به صورت ارزی پرداخت کنند؟
صباحی: بله. هست خیلی بیشتر از نرخ خوراکشان هم هست. چون خیلی از مجتمع های پتروشیمی صادرات محور هستند. اگر دسته بندی کنیم مجتمع های پتروشیمی را پتروشیمی های خوراک گازی به راحتی می توانند قیمت خوراک خود را به صورت ارزی تسویه کنند.
این عدد امسال حدود 2.5 تا 3 میلیارد دلار است. آن هم فقط برای پتروشیمی های با خوراک گاز. سال گذشته حدود 11 میلیارد دلار صادرات محصولات پتروشیمی ما بود که حدود 2.5 میلیارد دلار پول خوراک پتروشیمی های گازی بود.
اگر تناسب تقریبی ببندیم امسال حدس می زنیم که صادراتمان حدود 13 تا 14 میلیارد دلار شود و از آن طرف هم پول خوراک بیشتر می شود. مثلا حدود 3 میلیارد دلار که اگر درصد بگیریم چیزی حدود 30 درصد از درآمد ارزی پتروشیمی ها به راحتی وارد کشور می شود بدون آنکه قانون را تغییر دهیم.
بنابراین در مدل دوم تنها می توانیم بخشی از ارز پتروشیمی ها را در اختیار بگیریم و در مدل اول تمام ارز پتروشیمی ها را در اختیار خواهیم گرفت.
فارس: برای اجرای مدل اول آیا نمی توان پتروشیمی ها را تحت فشار قرار داد مثلا بگوییم شما اگر ارز ندهید ما هم خوراک نمی دهیم؟
صباحی: واقعا اگر نیاز باشد می توان از زور هم استفاده کرد.
فارس:موضوع مهم دیگری که به نظر می رسد می توان در اینجا مطرح کرد موضوع رگولاتوری است به نظر شما اگر رگولاتوری وجود داشت شرایط ارزی بهتر نمی شد؟
صباحی: اساسا بحث رگولاتوری به این دلیل است که بخشی از اختیارات دولت در حوزه انرژی کم شود. وقتی از رگولاتوری صحبت می کنیم فقط نباید پتروشیمی ها را مد نظر قرار دهیم. حالا که این بحث را مطرح کردید بهتر است بگویم که ما دم از تشکیل رگولاتوری می زنیم اما هیچ محتوایی برای آن نداریم.
شما ببینید پتروشیمی ها می گویند خوراک ما را ارزان کنید هم دولت و هم وزارت نفت و هم مجلس سکوت می کنند. این یعنی کارشناس در این حوزه نداریم. حالا اگر رگولاتوری تشکیل شود چند کرسی به وزارت نفت، مجلس و پتروشیمی ها اختصاص داده می شد و به نظر شما شرایط تغییر می کرد؟
اما الان یک رویه ثابت در حوزه پتروشیمی نداریم و ظاهرا دولت هم نمی داند چه کار دارد انجام می دهد. بنابراین معتقدم تا ادبیات صنعت تغییر نکرده است رگولاتوری راه گشا نیست و رگولاتوری نیازمند یک محتوای قوی و کارآمد است.
دولت هنوز به دنبال آن است که متان ارزان بدهد تا پتروشیمیها متانول صادر کنند. بدون دیدن زنجیره ارزش با این شرایط رگولاتوری کار آمد نخواهد بود. باید نگرش تغییر کند و بعد رگولاتوری وارد شود در شرایط فعلی باید بگویم وزارت نفت در حد کارشناس هم عمل نمی کند و کاملا پتروشیمی ها را رها کرده است.